een echte jaren 30-wijk

Inleiding

Wat maakt de Professoren- en Burgemeesterswijk in Leiden een echte jaren 30-wijk? Dat beschrijf ik in dit artikel aan de hand van een aantal kenmerkende details. Allereerst bespreek ik de achtergronden van het ontstaan van de wijk en de stijl van een jaren 30-woning. Vervolgens ziet u in beeld een aantal voorbeelden van kenmerkende jaren 30-details uit uw buurt (weet u waar de woningen staan?). Tot slot sta ik stil bij de duurzame toekomst van de wijk.

Het ontstaan van de wijk

In 1933 is de Professoren- en Burgemeesterswijk ontstaan. Het was een onderdeel van een groot uitbreidingsplan voor Leiden. De bevolking was sterk gegroeid en er waren woningen nodig. Er kwamen huizen voor de ‘gegoede burgers’. Deze werden veelal gebouwd door particuliere initiatieven in een gunstig klimaat van lage bouwkosten, goede financieringsmiddelen en een dalende hypotheekrente. De tuinstad, ontstaan in Engeland rond 1900, was het voorbeeld voor de Professoren- en Burgemeesterswijk. Deze combineert voor zo ver mogelijk de voordelen van de stad (voorzieningen, openbaar vervoer en activiteiten) en het platteland (groen, ruimte en rust).

De stijl van een jaren 30-woning

De woningen die gebouwd werden in de Professoren- en Burgemeesterswijk zijn typische jaren 30-woningen. De architectuur is een gebalanceerde mix van allerlei bouwstijlen. Geïnspireerd op de Amsterdamse School zijn het expressieve gebruik van baksteen, fraaie details in metselwerk, glas-in-lood ramen en decoratief vormgegeven houtwerk bij de trappen. Uit het Functionalisme komen de idealen licht, lucht, ruimte en praktisch gemak terug. De eenheid in verscheidenheid komt van De Stijl. Kenmerkende details voor deze woningen zijn: details in baksteen, erkers, luifels, een stoepje bij de voordeur en een hoog overstekend dak.

details in baksteen

Een jaren 30-woning is van baksteen. Maar je hebt metselwerk en metselwerk. Een muur metselen kan op vele manieren. Eerst is er de keuze van de soort stenen (gladde of ruwe baksteen) en de kleur (afhankelijk van de kleisoort en de temperatuur tijdens het bakken). Dan is er het verband waarin de bakstenen gemetseld worden (het patroon van de gestapelde bakstenen) en de voegkeuze (kleur, diep of vlak, geborsteld of gesneden). En dan zijn er nog allerlei creatieve details door rollagen, overstekjes en variatie in kleur en textuur.

de entree

De voordeur bij jaren 30-woningen is meer dan alleen een gat in de muur waardoor je naar binnen of naar buiten kan. Rondom de voordeur is vaak een luifel, een stoep en bloembakken aanwezig. Deze elementen zorgen voor een geleidelijke overgang van buiten naar binnen. Je wordt als het ware naar binnen begeleid. Een woning krijgt door deze elementen ook meer expressie en kan zich hiermee onderscheiden van andere woningen. Bij de voorbeelden de begint de overgang van openbaar (de stoep) naar privé al bij het hek. Een houten of smeedijzeren hekje tussen twee gemetselde penanten vormt de entree van de voortuin, waarna je via een stoepje van metselwerk en tegels de voordeur bereikt. De bloembak, die uit de erker lijkt geschoven, flankeert het opstapje naar de voordeur. De terugliggende deur in de gevel creëert een luifel en geeft de bezoeker enige beschutting bij regen. [nbsp] [nbsp] Een bovenlicht en/of een sierlijk raam rondom de deur geven de entreehal extra licht. Het licht komt binnen via fraaie glas-in-lood ramen in, of rondom de deur. Wat opvalt is dat de houten voordeuren bijna altijd in een transparante lak zijn afgewerkt, zodat je de houtstructuur goed kan zien. Een verwijzing naar de natuur? De idealen van het Functionalisme, te weten efficiëntie, licht, lucht, ruimte en groen, komen duidelijk naar voren bij de entree van de woning. [nbsp] [nbsp]

erkers en ramen

Voldoende frisse lucht en licht waren belangrijke idealen bij de bouw in de jaren 30. Om die reden hebben de woningen erkers, brede raampartijen en dakkapellen. De ramen komen vaak voor als horizontale band in de gevel. Dit zorgt voor veel licht binnen en geeft de gevel een meer horizontaal karakter, waardoor de nadruk op de breedte ligt. Het benadrukken van de breedte van een woning, maakt de woning minder statig en informeler. De horizontale lijnen zorgen eveneens voor samenhang van de woningen in een rij.

duurzame toekomst

De opzet van de wijk, de plek in de stad en het karakter van de woningen maken de woningen in de Professoren- en Burgemeesterswijk zeer aantrekkelijk. Maar zijn de woningen ook toekomstbestendig? De uitdaging zit hem in het verduurzamen van de woningen. Woningen beter isoleren, voorzien van duurzame energie-opwekkers (zonnepanelen en warmtepompen) en flexibel maken in gebruik door de woning bijvoorbeeld uit te breiden of anders in te delen, zonder dat hun waardevolle karakter verloren gaat. Kan dat? Ja, door te kiezen voor integrale oplossingen zoals bijvoorbeeld isolatieglas met het uiterlijk van glas-in-lood of door een straatgerichte aanpak waardoor de samenhang behouden blijft en niet iedereen het wiel opnieuw hoeft uit te vinden. Met deze aanpassingen wordt de Professoren- en Burgemeesterswijk een echte jaren 30-wijk die klaar is voor de toekomst. Dit artikel is eerder verschenen als bijdrage voor de wijkkrant van de Professoren- en Burgemeesterswijk. bronnen: een jaren dertig huis – Laura Roscam Abbing Blijvend Aantrekkelijk – Joost Kingma