januari 2, 2018

een echte jaren 30-wijk

Inleiding

Wat maakt de Professoren- en Burgemeesterswijk in Leiden een echte jaren 30-wijk?
Dat beschrijf ik in dit artikel aan de hand van een aantal kenmerkende details. Allereerst bespreek ik de achtergronden van het ontstaan van de wijk en de stijl van een jaren 30-woning. Vervolgens ziet u in beeld een aantal voorbeelden van kenmerkende jaren 30-details uit uw buurt (weet u waar de woningen staan?). Tot slot sta ik stil bij de duurzame toekomst van de wijk.

plattegrond van Leiden

Het ontstaan van de wijk

In 1933 is de Professoren- en Burgemeesterswijk ontstaan. Het was een onderdeel van een groot uitbreidingsplan voor Leiden. De bevolking was sterk gegroeid en er waren woningen nodig. Er kwamen huizen voor de ‘gegoede burgers’. Deze werden veelal gebouwd door particuliere initiatieven in een gunstig klimaat van lage bouwkosten, goede financieringsmiddelen en een dalende hypotheekrente.

De tuinstad, ontstaan in Engeland rond 1900, was het voorbeeld voor de Professoren- en Burgemeesterswijk. Deze combineert voor zo ver mogelijk de voordelen van de stad (voorzieningen, openbaar vervoer en activiteiten) en het platteland (groen, ruimte en rust).

De stijl van een jaren 30-woning

De woningen die gebouwd werden in de Professoren- en Burgemeesterswijk zijn typische jaren 30-woningen. De architectuur is een gebalanceerde mix van allerlei bouwstijlen. Geïnspireerd op de Amsterdamse School zijn het expressieve gebruik van baksteen, fraaie details in metselwerk, glas-in-lood ramen en decoratief vormgegeven houtwerk bij de trappen. Uit het Functionalisme komen de idealen licht, lucht, ruimte en praktisch gemak terug. De eenheid in verscheidenheid komt van De Stijl.

Kenmerkende details voor deze woningen zijn: details in baksteen, erkers, luifels, een stoepje bij de voordeur en een hoog overstekend dak.

details in baksteen

Een jaren 30-woning is van baksteen. Maar je hebt metselwerk en metselwerk. Een muur metselen kan op vele manieren. Eerst is er de keuze van de soort stenen (gladde of ruwe baksteen) en de kleur (afhankelijk van de kleisoort en de temperatuur tijdens het bakken). Dan is er het verband waarin de bakstenen gemetseld worden (het patroon van de gestapelde bakstenen) en de voegkeuze (kleur, diep of vlak, geborsteld of gesneden). En dan zijn er nog allerlei creatieve details door rollagen, overstekjes en variatie in kleur en textuur.

verschillende soorten metselwerk

bijzonder metselwerk boven een raam

de entree

De voordeur bij jaren 30-woningen is meer dan alleen een gat in de muur waardoor je naar binnen of naar buiten kan. Rondom de voordeur is vaak een luifel, een stoep en bloembakken aanwezig. Deze elementen zorgen voor een geleidelijke overgang van buiten naar binnen. Je wordt als het ware naar binnen begeleid. Een woning krijgt door deze elementen ook meer expressie en kan zich hiermee onderscheiden van andere woningen.
Bij de voorbeelden de begint de overgang van openbaar (de stoep) naar privé al bij het hek. Een houten of smeedijzeren hekje tussen twee gemetselde penanten vormt de entree van de voortuin, waarna je via een stoepje van metselwerk en tegels de voordeur bereikt. De bloembak, die uit de erker lijkt geschoven, flankeert het opstapje naar de voordeur. De terugliggende deur in de gevel creëert een luifel en geeft de bezoeker enige beschutting bij regen.

Een bovenlicht en/of een sierlijk raam rondom de deur geven de entreehal extra licht. Het licht komt binnen via fraaie glas-in-lood ramen in, of rondom de deur. Wat opvalt is dat de houten voordeuren bijna altijd in een transparante lak zijn afgewerkt, zodat je de houtstructuur goed kan zien. Een verwijzing naar de natuur?
De idealen van het Functionalisme, te weten efficiëntie, licht, lucht, ruimte en groen, komen duidelijk naar voren bij de entree van de woning.

erkers en ramen

Voldoende frisse lucht en licht waren belangrijke idealen bij de bouw in de jaren 30. Om die reden hebben de woningen erkers, brede raampartijen en dakkapellen. De ramen komen vaak voor als horizontale band in de gevel. Dit zorgt voor veel licht binnen en geeft de gevel een meer horizontaal karakter, waardoor de nadruk op de breedte ligt. Het benadrukken van de breedte van een woning, maakt de woning minder statig en informeler. De horizontale lijnen zorgen eveneens voor samenhang van de woningen in een rij.

ramen in jaren 30 woningen als horizontale band in de gevel

duurzame toekomst

De opzet van de wijk, de plek in de stad en het karakter van de woningen maken de woningen in de Professoren- en Burgemeesterswijk zeer aantrekkelijk. Maar zijn de woningen ook toekomstbestendig? De uitdaging zit hem in het verduurzamen van de woningen. Woningen beter isoleren, voorzien van duurzame energie-opwekkers (zonnepanelen en warmtepompen) en flexibel maken in gebruik door de woning bijvoorbeeld uit te breiden of anders in te delen, zonder dat hun waardevolle karakter verloren gaat. Kan dat? Ja, door te kiezen voor integrale oplossingen zoals bijvoorbeeld isolatieglas met het uiterlijk van glas-in-lood of door een straatgerichte aanpak waardoor de samenhang behouden blijft en niet iedereen het wiel opnieuw hoeft uit te vinden. Met deze aanpassingen wordt de Professoren- en Burgemeesterswijk een echte jaren 30-wijk die klaar is voor de toekomst.

Dit artikel is eerder verschenen als bijdrage voor de wijkkrant van de Professoren- en Burgemeesterswijk.

bronnen:
een jaren dertig huis – Laura Roscam Abbing
Blijvend Aantrekkelijk – Joost Kingma

oktober 30, 2015

biobased bouwen

Hof van Maandag

Onlangs heb ik een inspirerend open huis bezocht: het ‘Hof van Maandag”. Een in opdracht van de familie Maandag gebouwd ‘biobased’ woonhuis in Oegstgeest.

foto van de woning kort na de bouw, bron: Ssse | OvO associates, architects

wat is biobased bouwen?

Er is geen officiële definitie voor biobased bouwen. Het is bouwen gebaseerd op de natuur. Dit komt terug in de toepassing van hernieuwbare materialen, zoals hout, of door te bouwen volgens principes die in de natuur voorkomen, zoals een termietenheuvel met een perfecte oriëntatie en klimaatregeling.

termietenheuvel: een prachtig voorbeeld van een klimaatsysteem in de natuur

wat maakt het Hof van Maandag biobased?

Opvallend aan de woning is dat als voornaamste bouwmateriaal hout is gebruikt. De constructie van de wanden en het dak, de kozijnen, de isolatie en de gevel zijn allemaal gemaakt van hout.

kas aan de achterkant van de woning, met houten kozijnen

massieve houtbouw

De draagconstructie van de woning is volledig opgebouwd uit massieve houten elementen. Deze zijn in een fabriek in Duitsland gemaakt. Een element is opgebouwd uit kruislings verlijmde latten, waardoor er een heel stabiel en vormvast element ontstaat. De gehele constructie van het huis is op een vrachtwagen aangeleverd. Daarna zijn de elementen met een kraan op hun plaats getild, verankerd met bouten en met houtschroeven aan elkaar gekoppeld.

voorbeeld van massieve houtbouw, bron: Novatop

Naast de snelle bouwtijd heeft deze constructie als voordeel dat het drie keer zo licht is als een constructie van beton of steen. Minder gewicht betekent een lichtere fundering en minder transportkosten. De elementen kunnen bovendien heel nauwkeurig gemaakt worden. Dat moet ook wel want je hoeft de wanden niet meer af te werken aan de binnenkant. Bij de toepassing van bijvoorbeeld beton worden er flinke marges aangehouden om de elementen te kunnen stellen. Die marges moeten altijd weer worden dichtgezet, vaak met materialen die niet erg milieuvriendelijk zijn, zoals PUR-schuim. De houten elementen dienen dus zowel als constructie en als afwerking. Een belangrijke positieve eigenschap van hout is dat het vocht opneemt.
Door te leven (bijv. ademen, koken en douchen) ontstaat er vocht in een woning. Hout zorgt ervoor dat de luchtvochtigheid in een woning in balans blijft. Ook neemt het warmte op, waardoor de wanden nooit koud aanvoelen.

de binnenkant van de woning, met een lichte entreehal en de trap naar boven

houten isolatie

Op de houten constructie is houtvezel isolatie aangebracht. Dit zorgt voor goede isolatie in de winter en houdt in de zomer de warmte juist buiten. Door zijn massa en structuur houdt het houtvezel isolatiemateriaal de warmte lang vast, zodat het in de zomer niet de woning intrekt, of in de winter naar buiten gaat. Eigenschappen die de in de conventionele bouw vaak toegepaste steenwol- en glaswolisolatie niet hebben.

houtvezelisolatie van Gutex

houten gevel

Ook opvallend is het houtgebruik aan de buitenkant van de woning. Zowel de kozijnen als de houten planken op de gevel zijn gemaakt van verduurzaamd naaldhout. Het verduurzamen gebeurt door de stoffen die zorgen voor het zwellen en krimpen van het hout en die schimmels aantrekken te vervangen door azijnzuur. De stabiliteit en de duurzaamheid van het hout neemt hierdoor enorm toe. Het azijnzuur dat als restproduct na het proces overblijft, wordt gebruikt in de levensmiddelenindustrie.
Doordat het gemodificeerde hout ontzettend stabiel is, kan je het zonder marges (voor het uitzetten van hout) op de gevel aanbrengen. Door de hoge duurzaamheid van het hout heeft het bijna geen onderhoud nodig. Het hout kan onafgewerkt worden aangebracht, maar ook worden behandeld met een transparante coating om het niet te veel te laten verweren.

houten gevel kort na de bouw, bron: Ssse | OvO associates, architects

de grijs gekleurde gevel na een aantal jaren, waarbij het hout zonder marges is aangebracht

duurzame maatregelen

Naast het veelvuldige gebruik van hout heeft de woning een warmtepomp die zorgt voor de warmwatervoorziening van de vloerverwarming en zonnepanelen voor de opwekking van stroom.

ga het ervaren!

Leuk al die techniek en positieve eigenschappen, maar wat betekent dat nou voor het woongenot? Dat kan je alleen ervaren als je een keer een woning bezoekt die ‘biobased’ is gebouwd.
Ik heb in deze blog geprobeerd je een idee te geven van wat biobased bouwen kan zijn aan de hand van de woning van de familie Maandag, maar ik kan niet alles onder woorden brengen. Sommige dingen moet je voelen, met al je zintuigen. Het voelt gewoon goed een biobased huis.
Wil je dat ook eens ervaren, dan heb je geluk. Op 7 en 14 november 2015 is de Nationale Duurzame Huizenroute. De ideale kans dit soort bijzondere woningen te bezoeken. Kijk op de website duurzamehuizenroute.nl of er bij jouw in de buurt een mooie woning staat die je kan bezoeken. Ik kan het van harte aanbevelen!

dank

Dank aan de familie Maandag en de architect Pierre Jennen voor hun uitgebreide toelichting en enthousiaste verhalen. Zeer inspirerend!

De ‘open huis’ rondleidingen worden georganiseerd door Rap Leiden.

tuin rondom de woning

mei 19, 2015

leemstuc

Afgelopen Hemelvaartsdag was het tijd om eens niet achter de computer te zitten, maar handen uit de mouwen te steken.
Onder leiding van de ervaren leemstucadoor Maarten Oudshoorn van Oudshoorn Leemwerk deed ik mee aan een workshop op een inspirerende plek, de Buitenwerkplaats Amsterdam, met de titel: “afwerkingen in leemstuc.”

Maarten Oudshoorn geeft uitleg

Tijdens de workshop kregen we alles te horen over het verwerken van leemstuc. Over de basis, verschillende ondergronden en afwerkingen. Ook werden een aantal speciale decoratieve leem-stuc-technieken behandeld. Het leuke was dat we na het theoretische gedeelte zelf gingen stucadoren in de volgens ecologische principes herbouwde stal.

zelf stuccen op een proefpaneel

de meester doet het nog een keer voor

Ik ben heel enthousiast geworden over leemstuc als duurzaam alternatief voor het in Nederland veel gebruikte gipsstuc en wijd hier daarom deze week mijn blog over. Gipsstuc heeft als bindmiddel gips. Afhankelijk van het productieproces zijn er drie soorten gips: natuurgips, ro-gips en fosfo-gips. Vooral de laatste twee hebben een hogere milieu impact dan leem. Fosfogips bevat bovendien radon, een radioactief gas dat langzaam ontsnapt uit het gipsstuc.

waarom stuccen?
Stucwerk heeft vaak als doel om wanden en plafonds vlak te maken. Vroeger werd een vlak gemaakte wand direct beplakt met behang. Tegenwoordig wordt een vlakke wand vaak afgewerkt met een, meestal witte, verflaag. Het aanbrengen van ornamenten en sierlijsten wordt ook onder stucwerk verstaan.

wat is leemstuc?
Leemstuc is een natuurlijk product en bestaat uit diverse soorten zand, klei, soms stro en natuurlijke bindmiddelen.

Tierrafino Base, een basisleemstuc

Aan de afwerklaag kan je allerlei stoffen toevoegen om de kleur en het uiterlijk te veranderen, zoals parelmoer, geel Sienna zand, stro en diverse kleurpigmenten.

toevoegingen om verschillende effecten van de afwerklaag te krijgen

Een wand of plafond die met leemstuc is afgewerkt heeft, anders dan een strakke witte gips gestucte wand, een hele natuurlijke en levendige uitstraling. Met het natuurlijke bedoel ik dat je het stro en de zandkorrels in het leemstuc kan zien zitten. De aardse kleurtinten dragen ook bij aan het natuurlijke effect. Leemstuc heeft geen effen kleur, maar allerlei kleurtonen. Stel je een doorgesneden aardlaag voor.

natuurlijke uitstraling van leemstuc

Naast een bijzondere uitstraling heeft leemstuc een aantal positieve eigenschappen. De belangrijkste eigenschappen van leemstuc zijn:
– eenvoudig te repareren bij kleine beschadigingen;
– vocht- en warmteregulerend (het kan vocht opnemen en het houd warmte vast);
– anti-statisch (geen stof op wand en plafond);
– verkort nagalm (verbeterd de akoestiek);
– kleurecht;
– afval kan worden hergebruikt of weggegooid in de tuin aangezien het een natuurproduct is.

Naast de positieve eigenschappen zijn er ook nadelen. Een nadeel van leemstuc kan de langere droogtijd zijn. Het bouwproces staat vaak onder grote tijdsdruk, waardoor bouwers niet willen wachten op een lange droogtijd (afhankelijk van de dikte en het aantal benodigde lagen) van leemstuc. Ook is leemstuc duurder dan gipsstuc. Dat komt grotendeels door de veel grotere vraag naar gipsstuc en het bijbehorende aanbod.

conclusie
Na de workshop ben ik erg enthousiast geworden over leemstuc. Een ruimte die is afgewerkt met leemstuc heeft veel meer karakter en voelt heel anders aan dan een ruimte die strak en wit is afgewerkt met gipsstuc. Dat gevoel wordt volgens mij voornamelijk bepaald door de kleur en de akoestische demping van leemstuc. Het is moeilijk te omschrijven met woorden. Om het gevoel ook eens te ervaren zou ik iedereen die geïnteresseerd is willen aanraden om eens bij de Buitenwerkplaats langs te gaan. Ze zullen je gastvrij ontvangen.
Wellicht is er nog een stukje wand over om te stuccen…

meer weten?
Maarten Oudshoorn, Oudshoorn Leemwerk
Maud Aarts & Dagobert Bergmans, de Buitenwerkplaats
Tierrafino leemstuc, Tierrafino

prachtig lichtinval langs de gestucte wanden en plafond in de stal

oktober 28, 2014

je woning isoleren?

Het isoleren van je woning is de laatste tijd veel in het nieuws. Niet vreemd, met de winter voor de deur.
Maar waarom zou je eigenlijk je huis isoleren en hoe kan je dat doen? Wat mij betreft zijn er twee hoofdredenen: meer comfort en het verminderen van je energieverbruik. Als je de gestookte warmte goed binnen kan houden, dan wordt het gebruik van je woning een stuk prettiger. Je hoeft dan niet steeds meer te zeggen: “Doe je de deur dicht van de kamer?”, anders wordt het zo koud. Het verminderen van je energieverbruik bespaart geld en is beter voor het milieu.

vormen van isolatie van je woning

Over hoe je een huis kan isoleren is heel veel te vertellen. De aanbieders van materialen en systemen schieten als paddenstoelen uit de grond. De laatste tijd wordt aan mij steeds vaker gevraagd hoe je een huis beter kan isoleren en welk materiaal of systeem je dan het beste kan kiezen. Hier wil ik een goed antwoord op geven, door een helder overzicht te maken van alle mogelijkheden om je woning te isoleren. Uiteraard zal ik mij daarbij focussen op de milieuvriendelijke materialen. Om dit overzicht te kunnen maken zou jij mij kunnen helpen.

Wat wil jij weten over het isoleren van je woning?

Alle vragen zijn welkom, zodat het overzicht nog waardevoller wordt.
Dank alvast voor jullie bijdrage!

warme groet,
Hans

september 9, 2014

zonnepanelen

voordelen
Steeds meer mensen kopen zonnepanelen omdat het vele voordelen heeft. Je wekt je eigen stroom op, het is goed voor het milieu en goed voor de verkoopbaarheid van je huis. Ook zijn er diverse subsidieregelingen en belastingvoordelen. De terugverdientijd voor de aanschaf van zonnepanelen worden steeds korter door een grotere productie van zonnepanelen en door technische ontwikkeling.

collectief zonnepanelen kopen
Als je zonnepanelen wilt kopen, dan heb je toch een dak nodig?
Dat is zeker handig, maar dat hoeft niet. Je kan ook samen met een enthousiaste groep in je buurt samen zonnepanelen aanschaffen en plaatsen op een ander dak, of misschien een geschikt stuk grond. Als je bijvoorbeeld in een appartement woont, zou je als vereniging van eigenaren samen het dak vol kunnen leggen met panelen. Een groep huurder kan samen met een bedrijf panelen op een groot kantoorpand installeren. Kortom samen profiteren van de zon.

Energiecafé
Momenteel organiseer ik een Energiecafé in Voorschoten die gaat over het samen profiteren van de zon. Tijdens het Energiecafé komen er drie sprekers die vertellen over de opkomst van burgerinitiatieven voor nieuwe energie, hoe pak je dat aan, wat zijn de mogelijkheden en wat zijn de ervaringen van initiatiefnemers? Daarna hopen we dat bezoekers van de avond zich verenigen en samen een energieke buurt gaan vormen.

Heb jij ook belangstelling voor zonnepanelen, of heb je vragen over zonnepanelen? Laat het mij hieronder weten, dan ga ik op zoek naar het antwoord. Door kennis over zonnepanelen te delen, kunnen we allemaal profiteren van de zon.

Op naar een energieke toekomst!
Zonnige groet van mij,
Hans

voorkant poster Energiecafé

achterkant poster Energiecafé

juli 9, 2014

milieuvriendelijke verf: natuurverf (2)

voorbereiding
In mijn vorige blog over milieuvriendelijke verf heb ik mijn zoektocht beschreven naar milieuvriendelijke verf en de samenstelling van verf. De keuze viel op twee proefpotjes Ottonsson lijnolieverf voor binnen gebruik in de kleur Per Hans blauw. Na bestellen had ik de volgende dag de verf in huis. De gebruiksaanwijzing voor de verf geeft aan dat de eerste verflaag verdunt aangebracht dient te worden, de zogenaamde grondlaag. Dat verdunnen kan met terpentijn of gekookte lijnolie. Ik heb gekookte lijnolie gebruikt voor het verdunnen, 2 delen lijnolie en 1 deel verf.

aanbrengen van de eerste laag verdunde verf

grondlaag
Voordat ik de kastdeuren voorzie van een eerste verflaag heb ik ze eerst grondig geschuurd. Het verven doe ik met een zachte lakroller en een brede kwast voor de randen.
Binnen enkele minuten heb ik de deuren blauw geverfd. De verf vloeit uitstekend. De olieachtige geur die van de verf af komt vind ik niet vervelend. Toch heb ik er voor gekozen om buiten te verven, aangezien de verf enkele dagen nodig heeft om te drogen. Er loopt een klein jongetje bij ons in huis, die zie ik liever niet in een blauwe smurf veranderen. Wat ik een groot voordeel vind van het verven met natuurverf is dat je de verf, die op een of andere manier toch altijd op je handen komt, er heel makkelijk met water en zeep af wast. De gebruikte kwast zet ik in een potje met lijnolie. Hierdoor blijft de kwast zacht en is die makkelijk weer te gebruiken.

na de grondlaag en de 1e laag verf is het oppervlak nog vlekkerig

2e en 3e verflaag
Na drie dagen drogen schuur ik de deuren licht, waarna ik de 2e laag onverdund kan aanbrengen. Ook dat gaat soepel. Mijn hoop was dat 1 verflaag, na de grondverflaag, wel genoeg zou zijn. De gebruiksaanwijzing beschrijft dat er 2 verflagen nodig zijn. Dat is ook wel nodig als je het oppervlak effen glanzend wil hebben. Na de 1e laag onverdunde verf is het oppervlak enigszins vlekkerig, sommige delen zijn glanzend en andere delen mat. Na de 2e laag verf zijn de deuren strak en mooi blauw. Opvallend is wel dat de knoesten in het hout matter blijven dan de rest van het oppervlak. Dat vind ik persoonlijk geen probleem, het laat heel subtiel zien dat de deuren van hout zijn. De Per Hans blauwe kleur is erg mooi, een krachtige kleur die niet te hard is en niet te flauw.

de kast voor het verven van de deuren

de kast na het verven van de deuren

conclusie
Ik ben zeer tevreden over het gebruik en het resultaat van de lijnolieverf. Enige kanttekening is wel dat het aanbrengen van 3 lagen verf en de droogtijd van ongeveer 3 dagen per laag aandacht en tijd vergt. Maar als je een mooi en duurzaam resultaat wilt hebben loont dat de moeite. Wat vinden jullie van het resultaat?